وضعیت جغرافیایی و تاریخی استان كردستان

استان كردستان با مساحتی حدود 28203 كیلومتر مربع در غرب ایران قرار دارد و از شمال به استان های آذربایجان غربی و بخشی از زنجان ، از مشرق

به استان همدان و بخش دیگری از زنجان ، از جنوب به استان كرمانشاه و از مغرب به كشور عراق (استان كردنشین سلیمانیه) محدود می گردد .

استان كردستان بر اساس آخرین تقسیمات كشوری در سال 1390 دارای 10 شهرستان ، 25 شهر ، 27 بخش ، 74 دهستان و 1732 آبادی می باشد .

در این استان مجموعا 10شهرستان ،29 شهر ،31 بخش و 86 دهستان و 1697 آبادی دارای سكنه و 187 آبادی خالی از سكنه است. شهرستان های

استان عبارتند از : سنندج ، سقز ، مریوان ، بانه ، بیجار ، سروآباد ، قروه ، كامیارن ،دیواندره و دهگلان كه هر یك از این شهرستان ها دارای آثار فرهنگی

و باستانی بوده و در مریوان دریاچه زریوار كه بزرگترین و تنها دریاچه آب شیرین ایران است قرار دارد .

 

 

   جمعیت و نیروی انسانی

بر اساس آخرین سرشماری مركز آمار ایران در سال 1390 ، استان كردستان 1493645 هزار نفر جمعیت دارد كه 66 درصد شهری و 34 درصد را

جمعیت روستایی تشكیل می دهد . تراكم نسبی جمعیت معادل 51.2 نفر در كیلومتر مربع است .
 

از 1436680 هزار نفر جمعیت 6 ساله و بالاتر استان ، 77.56 درصد با سوادند كه این نسبت در مناطق شهری 83.11 درصد و در مناطق روستایی 70

درصد می باشد . جمعیت 10 ساله و بالاتر شاغل استان به تعداد 420 هزار نفر كه 27.50 درصد آن در بخش كشاورزی ، 24 درصد در بخش صنعت 40.3

درصد در بخش خدمات و 8.2 درصد  فعالیت نامشخص و اظهار نشده دارند.

 

 

    ویژگی های فرهنگی

یكی از مهمترین جاذبه های كردستان ویژگی های فرهنگی آن است . این ویژگی ها عبارتند از : زبان ، لباس ، موسیقی ، رقص ، جشن ها ، مراسم خاص ،

صنایع دستی ، قالی و گلیم، نساجی سنتی یا (جولائی)و كلاش.

 

 

     سنندج

شهر سنندج مركز استان كردستان در فاصله 512 كیلومتری جنوب غرب تهران قرار گفته و ارتفاع آن از سطح دریا 1480 متر است . شهر سنندج در سال

1046هجری قمری در زمان حكومت سلسله صفویه و در دوران شاه صفی و توسط سلمان خان اردلان ساخته شده است . نام سنندج معرب شده سنه دژ است

كه هم اكنون نیز مردم شهرهای دیگر استان سنندج را همان سنه عنوان می نمایند . سنندج به علت مكزیت در گذشته دارای مساجد ، ابنیه و عمارات و بازار

قدیمی می باشد كه هم اكنون بیشترین تعداد جاذبه های ان شهر را تشكیل می دهند .

 

 

    مسجد جامع سنندج

این مسجد در ضلع شمالی خیابان امام خمینی قرار دارد . بر اساس مدارك موجود زمان احداث این مسجد مربوط به دوره قاجار بوده و به دستور امان الله خان

والی كردستان در سال 1228 هجری قمری ساخته شده است . این مسجد دو ایوانی است با یك حیاط مركزی كه در پیرامون آن 12 حجره برای طالب علوم

دینی ساخته شده است . مسجد دارای شبستانی بزرگ با 24 ستون است و اطراف شبستان و سر ستون ها با دو سوم كلام الله مجیدمزین شده است . برای تئین

دیوارهای مسجد از كاشی های هفت رنگ استفاده شده و در ازاره های آن سنگ مرمر به كار رفته است.

 

    مجموعه پارك تفریحی آبیدر

این مجموعه در غرب سنندج و در انتهای خیابان ابیدر بر دامنه كوه آبیدر قرار گرفته است . شهر سنندج از فراز این پارك چشم انداز بسیار زیبائی دارد .

چندین باغ و چشمه طبیعی در این پارك وجود دارد . یكی از بزرگ ترین باغ های این مجموعه باغ امیریه می باشد كه بزرگ ترین سینمای رو باز (تابستانه)

كشور در این باغ جای گرفته است . این مجموعه از قدیم الایام تفریحگاه مردم سنندج بوده و كوه آبیدر دارای محبوبیت خاصی میان مردم است.

      

    بازار سنندج

این بازار در دو طرف خیابان انقلاب قرار گرفته و در سال 1046 ه. ق همزمان با مركزیت شهر سنندج به عنوان مركز حكومت اردلان ها ساخته شده است .

پلان این بازار به صورت مستطیل بزرگی است كه در اثر خیابان كشی دوران حكومت پهلوی به دو بخش تقسیم شده و بخش شمالی آن بازار سنندجی است و

بخش جنوبی آن بازار آصف نام گرفته است . با وجود مراكز خرید جدید این بازار همچنان موقعیت و ارزش خود را ا لحاظ تجاری حفظ نموده است.

     

 

     خانه كرد (عمارت آصف)

خانه كرد موزه مردم شناسی مناطق كردنشین و بزرگترین موزه مردم شناسی مربوط به یك قوم در كشور ایران است . این موزه در خیابان امام خمینی (ره)

شهر سنندج واقع شده است . این موزه در عمارت آصف دایر گردیده و این عمارت یكی از بزرگترین عمارت های اعیانی شهر سنندج است كه دارای ارزش

های ویژه معماری از لحاظ آجر كاری و گچبری واروسی سازی است و حمام آن زیباترین حمام خصوصی در بین حمام های سنندج می باشد . بنای اولیه این

عمارت در دوره صفویه بوده و در دوره های قاجار و پهلوی تكمیل شده است .

  

   

    موزه سنندج

این موزه در خیابان امام كوچه حبیبی و در بخش برونی عمارت ملالطف اله شیخ الاسلام قرار دارد و در آن آثار و اشیاء تاریخی كشف شده از استان و سایر

نقاط ایرا ن به نمایش گذاشته شده است . اروسی موزه سنندج یكی از نمونه های بی نظیر هنر اروسی سازی و كار استادكاران سنندجی می باشد . عمارت

ملالطف اله از بناهای باقی مانده دورة قاجاراست.

  

 

   عمارت خسرو آباد

این عمارت در بلوار خسرو آباد (شبلی) قرار دارد . این عمارت در نوع خود بی نظیر و مركز حكومت اردلان به ویژه خسروخان اردلان بوده است . مجموعه

عمارت و باغ آن افزون بر دو بخش اصلی یعنی قصر سلطنتی با ورودی ستون دار در بخش غربی و ساختمان شرقی با غلام گردش ها و ایوان ستون دار

مشرف بر صحن عمارت و فضای بیرونی بنا دارای فضاهای دیگری چون حمام ، اتاق قاپچیان و خدمتكاران است . تزئینات معماری این بنا شامل گچبری ،

آجركاری ، اروسی های زیبا و حوض چلیپا شكل داخل عمارت است .

 

 

   عمارت وكیل

این مجموعه بزرگ در خیابان كشاورز واقع شده است و شامل سه حیاط با عمارت های مربوطه و یك حمام خصوصی در داخل مجموعه و یك حمام عمومی در

خارج آن است . بخش اصلی عمارت وكیل در دوران زندیه ساخته شده و بخش های دیگر متعلق به دوره قاجار است . مجموعه دارای تزئیناتی چون آجركاری

های زیبا و اروسی های پركار است و حیاط مركزی دارای سقف شیروانی با طرح كلاه فرنگی است .

 

 

  عمارت مشیر دیوان

این عمارت در خیابان شهدا قرار دارد و شامل هفت حیاط با فضاهای مرتبط است و یك حمام خصوصی در داخل مجموعه دارد . هر یك از حیاط ها نیز دارای

آبنما می باشند . عمارت توسط میرزا یوسف مشیردیوان در دوره قاجار ساخته شده است و زیباترین ایوان با طرح كلاه فرنگ در سنندج متعلق به این بنا است

. در این عمارت نیز اروسی های پركار ، تزئینات آجری ، كاربندی ها و گچبری جهت تزئین استفاده شده است .

 

    

   حمام خان

این حمام در ضلع شمالی بازار قدیم سنندج در خیابان انقلاب واقع شده است . تزئینات داخل حمام و نقوش موجود بر روی دیوار آن در نوع خود بی نظیر و

جالب می باشد . حمام در سال 1220 هجری قمری به دستور امان الله خان اردلان ساخته شده و در بین حمام های باقی مانده از گذشته بزرگ ترین و

زیباترین حمام شهر است .

 

    امام زاده هاجر خاتون

این امام زاده در خیابان صلاح الدین ایوبی در محله قدیمی سرتپوله سنندج واقع است . بر اساس روایات موجود این امام زاده شریفه ، خواهر امام رضا (ع)

است كه در سفر آن بزرگوار به خراسان در كردستان رحلت نمود و در این مكان به خاك سپرده شده است . در مجاور این امام زاده مسجد و آرامگاه مشایخ و

بزرگان سنندج نیز قرار دارد .

 

    

   امام زاده پیر عمر

این امام زاده در ضلع جنوبی خیابان امام خمینی واقع شده و تاریخ ساخت آن سال 1046 ه.ق می باشد . امام زاده پیر عمر را پسر بلافصل حضرت علی (ع)

می دانند . بنای آرامگاه شامل تزئینات آجری گچبری و اروسی های زیبا است . قسمت های عمده ای از بنا به علت فرسودگی در سال های 1372 تا 74

ه.ش بازسازی شده است .

 

    امام زاده پیر محمد

این بقعه در میدان نبوت سنندج در بالای تپه ای كه قبرستان قدیمی شهر واقع شده است قرار دارد . این بنا محل دفن امام زاده محمد بن یحیی مشهور به پیر

محمد است.

 

     

   قرآن نگل

در 65 كیلومتری غرب سنندج در مسیر جاده سنندج – مریوان ، در داخل مسجد روستای نگل قرآنی خطی از دوران گذشته وجود دارد كه بنا بر اعتقادات مردم

یكی از چهار قرآن خطی است كه در زمان خلفه سوم به رشته تحریر در امده و به چهار اقلیم دنیا فرستاده شده است . خط قرآن كوفی و دارای نقطه و اعراب

و در قسمتی از شماره آیات طلاكاری شده و مزین به نقوش گیاهی می باشد . این قرآن در بین مردم جایگاه والایی دارد و همه روزه عده كثیری از نقاط دور

دست برای زیارت قرآن به این روستا می آیند .

 

   مراسم عرفانی

از دیگر جاذبه های شهر سنندج مراسم عرفانی دراویش می باشد كه به صورت هفتگی در برخی تكایای آن اجرا می گردد و گردشگران بسیاری از این مراسم

دیدن می نمایند .

در استان كردستان دو فرقه عمده تصوف وجود دارد :

 طریقه قادریه :  پیروان این طریقه مریدان شیخ عبدالقادر گیلانی هستند كه درك حقیقت و وصول به حق را در قیل و قال می دانند و در حالت سماع دف زنان

                     به عالم جذبه می روند و هر بیننده ای ر شیدای خود می كنند .

  طریقه نقشبندی : موسس این طریقت خواجه بزرگ مولانا بهاءالدین محمد نقشبند بخارایی است و پیروان او وصول به حق را در تفكر و سكوت می دانند .

 

 

  مراسم پیر شالیار   

یكی از عمده ترین جشن های با شكوه و كم نظیر منطقه است كه به سبب جاذبه هه و ویژگی های منحصر به فرد خود فوق العاده حائز اهمیت است . محل

برگزاری این مراسم روستای اورامان و هر ساله در فاصله دهم و چهاردهم بهمن ماه برگزار می گردد . پیر شالیار یك مغ زرتشتی بوده كه نزد كردها از

احترام فوق العاده ای برخوردار بوده است .

 .

 

    دریاچه سد قشلاق

در فاصله 20كیلومتری شمال سنندج در مسیر جاده سقز بر روی رودخانه قشلاق سد مخزنی قشلاق احداث شده است . دریاچه پشت این سد 11 كیلومتر طول

دارد و وسعتی معادل 934 هكتار را در بر می گیرد . این دریاچه محل مناسبی برای ورزش های آبی می باشد و جزو جاذبه های طبیعی سنندج به شمار می

رود .

 

  قلل مرتفع

به علت كوهستانی بودن منطقه و امنیت حاكم بر آنها هر ساله تعداد بسیاری از كوهنوردان به قلل مشهور و مرتفع سنندج صعود می نمایند .

مهم ترین قلل این شهرستان عبارتند از : آبیدر سلطان سراج الدین ، آوالان در جنوب سنندج شاه نشین در ژاوه رود ، كوه كوچك در جنوب غربی و كوه چرخ

لان در جنوب غربی سنندج .

 

 

    موسیقی

استان كردستان یكی از غنی ترین استان های كشور از لحاظ موسیقی است . گروه های مختلف موسیقی در استان ، وجود اساتید موسیقی كردی در تهران و

شهرهای بزرگ كشور و همچنین ساخت سازهای موسیقی در این استان ، كردستان را به مهد موسیقی كشور تبدیل نموده است . كه به جرات می توان در

صورت برنامه ریزی صحیح در زمینه احداث مجتمع های فرهنگی ، سالن های اجرای موسیقی در آینده ندیك شاهد ورود گردشگران علاقه مند به موسیقی و

برپائی كنسرت های موسیقی ملل مختلف در كردستان باشیم .

 

 

   رقص كردی

رقص كردی با زیبایی خاص آئینه ای تمام نما از زندگی گذشته این مردم است كه به صورت زنده در زمان حال در وجود آنان در حركت و جریان است . اگر به

ریشه یابی و علل به وجود آمدن این هنر توجه نماییم باید اذعان نمود كه این هنر ریشه در زندگی و كار روزانه مانند كشاورزی ، اعتقادات دینی ، مراسم و

جشن های بزرگ ، بازی های محلی ، جنگ و دفاع و حالات روحی و درونی افراد دارد كه به صورت امروزی در آمده است . رقص كردی در تمام نقاط

كردستان به خصوص در سنندج و مریوان از غنای زیادی برخوردار است و با وجود سازهای الكترونیكی امروزی ، كم و بیش از سازهای سنتی نیز برای

همراهی استفاده می گردد .

 

 

   لباس كردی

لباس كردی یكی از زیباترین و متنوع ترین و پوشیده ترین پوشش هایی است كه به نوشته سیاحان در سفرنامه هایشان در سطح فرهنگ مردم دنیا كم نظیر

است به طوری كه این لباس در چندین جشنواره مختلف بین المللی مقام اول را از لحاظ پوشش و زیبائی و تنوع كسب نموده است . لباس كردی همانند زبان

كردی دارای تنوع خاص در مناطق مختلف است.

 

       

   صنایع دستی

 صنایع دستی یکی از جاذبه های مهم سنندج است و انواع قالی و قالیچه ، گلیم ، تخته نرد و شطرنج سنندج شهرت و اعتبار جهانی دارد.

 

 

  قالی و گلیم

قالی و گلیم استان كردستان از لحاظ تنوع رنگ و گیاهی بودن ، اصالت طرح و كفیت آن شهرت جهانی دارد . شهرهای سنندج و بیجار مهمترین نوع قالی را

دارا می باشند به طوری كه به علت شهرت جهانی فرش سنندج (سنه) در دائره المعارف بریتانیا معنی واژه سنه را نام نوعی قالی به نام سنه معنی نموده اند.